'Wij zijn de Homo Migrans'
Voor haar studies aan het RITCS behaalde Zaïde een diploma in de Journalistiek. In 2018 studeert ze af aan het RITCS School of Arts als documentaire-regisseur. Haar twee diploma’s samen zorgen voor een mooi samenspel van kennis over creatieve beeldvertelling en het grondig onderzoeken van complexe en veelzijdige projecten. Voor haar eindwerk ‘Memre Yu’ trok ze naar Suriname, het geboorteland van haar moeder.
Wat was voor jou de kiem van het project?
In de zomer van mijn masterjaar ben ik voor het eerst naar Suriname gereisd, het geboorteland van mijn moeder. Ik voelde mij daar meer thuis dan ik ooit durfde dromen, het werd een feest van herkenning. Totdat ik oog in oog stond met het familiehuis ‘Via Bella’, in de jaren ‘50 gebouwd door mijn grootouders. Van jongs af aan werd daarover verteld. In het verleden een riante villa in een prachtige wijk van Paramaribo, vandaag totaal anders. Er zaten gaten in het dak, er stonden schimmelplekken op de muren en het zag er verwaarloosd uit. 47 jaren afwezigheid van de familie eiste zijn tol en ik besefte op dat moment dat het huis symbool staat voor de band die mijn familie nog heeft met hun moederland.
Tegelijkertijd was ik al een tijd bezig met onderzoek doen naar identiteitsvorming. Ik las het boek van Paul Verhaeghe (‘Identiteit’), waarin hij schreef dat de identiteit gevormd wordt door de omgeving waarin een individu zich bevindt: “De enige correct wetenschappelijke conclusie is dat wij het resultaat zijn van een voortdurende interactie tussen onze hersenen en onze omgeving.” Dat zinderde na en ik ging kijken naar mijn familiale achtergrond. Hoe hun identiteitsvorming is beïnvloed door generaties van migratie. Van India/Pakistan/Afghanistan naar Suriname, van Suriname naar Nederland en van Nederland naar België.
Ben je voor je eindwerk over grenzen gegaan, persoonlijk of effectief?
Ik ben in ieder geval over landsgrenzen gegaan, maar ook over persoonlijke. Over landsgrenzen gaan zorgt automatisch voor een andere manier van werken. Draaien in een derdewereldland vereist een totaal andere werkwijze dan hier. Het ritme ligt anders, de voorbereiding ook. Het leert je omgaan met mensen uit een andere cultuur. Het is bij het maken van een documentaire essentieel dat je die verschillen goed aanvoelt.
Het verleggen van persoonlijke grenzen is onvermijdelijk wanneer je een verhaal vertelt over je eigen familie. Confrontaties met emotionele verhalen uit het verleden en ontwikkelingen in het heden. Die ontwikkelingen stoppen uiteraard niet na het einde van een film. Die zijn op dit moment nog volop aan de gang. Daarom ben ik niet alleen over eigen grenzen gegaan, maar ook vele leden van mijn familie zijn die confrontatie aangegaan. Dat maakt dit verhaal belangrijk.
Wou je met je werk iets aankaarten?
Iets aankaarten is natuurlijk een ruim begrip. Ik denk dat je bij het maken van een documentaire nooit niéts aankaart, of het nu wereldproblemen zijn of subtiele symboliek, je ‘vertelt’ een brok realiteit in een narratieve structuur. In dit geval waren het achterliggende thema’s ‘identiteit’ en ‘migratie’. Dat laatste is natuurlijk zeer actueel, jammer genoeg vaak op een populistische manier. Ik wilde daarom met mijn werk zo ver mogelijk wegblijven van politieke commentaar, want daar gaat het uiteindelijk niet om. Wat betekent ‘succesvolle integratie’? Mijn familie is weliswaar ‘succesvol’ geïntegreerd, maar ik besefte redelijk snel dat dit ook impliceert dat men zich volledig of gedeeltelijk assimileert met de nieuwe cultuur. Daarmee gaat een deel van de identiteit van het moederland verloren.
Dit besef heeft ervoor gezorgd, na urenlang overleg met cameraman en medestudent Sébastien Segers, dat we op zorgvuldige wijze zijn gaan bepalen hoe we de camera konden gebruiken om deze assimilatie te tonen zonder te veel tekstueel uit te leggen. Bepaalde kaders en beeldvoeringen zijn daarom ook bewust gekozen om het contrast tussen Suriname en Nederland groter te maken.
Wil je dit thema/deze thema’s in de toekomst verder uitdiepen?
Waar globalisering hét maatschappelijk thema van de 20e eeuw was, is identiteit dat van de 21e. We leven in een tijd waarin identiteitsvorming nog nooit zo complex was, mede door migratie in een geglobaliseerde samenleving, en zeker in België. Wat is Vlaams, Belgisch, Europees? Het doet vermoeden dat we als documentairemakers in de komende decennia nog vaker geconfronteerd zullen worden met deze verhalen.
Wat hoop je mee te geven?
Dat een oordeel vellen makkelijker is dan dat niet doen. Migratie en de daarbij horende identiteitsvorming is een complex vraagstuk, dat met de nodige sereniteit benaderd moet worden. Tenslotte zijn we allemaal ver of nabij in het verleden migranten geweest. Het zit in de DNA van onze soort; wij zijn de Homo Migrans. Elk individu gaat anders om met deze veranderingen, en dat wil ik met deze film tonen.
– Zaïde Bil en Sébastien Segers